هنگامی که صفحات تاریخ را ورق می‌زنید، مشاهده خواهید کرد که هر دودمان و خاندانی سنت‌های خاص و مختص به خود را در هر دوره تاریخی دارد که پایبندی به این سنت‌ها برای افراد آن خاندان اهمیت ویژه‌ای دارد. در این میان سنت‌هایی وجود دارد که در تاریخ کمتر دیده شده و یا در مورد آنها نوشته شده است، سنت‌هایی که شاید در دفتر تاریخ نوشته نشده باشند اما در حافظۀ مردم و ملت‌ها به خوبی حفظ می‌گردند. یکی از این قبیل سنت و آداب که در جامعۀ ما هم کم‌نظیر نبوده و دودمان و خانواده‌های زیادی به آن پایبند هستند؛ سنت مدرسه‌سازی است. مدرسه‌سازانی که برای علم‌ورزی و تعلیم فرزندان میهن، آستین بالازده و اولین خشت‌های آموزش را یک تنه کار می‌گذارند.
این موضوع به قدری در کشورمان مهم بوده که یکی از بزرگترین تشکل های مردمی (با بیش از ۴۰ هزار عضو) را از سال ۱۳۷۷ تحت عنوان جامعه خیرین مدرسه ساز کشور گردهم آورده و طی سالها فعالیت نقش بسیار مهمی در تامین ساخت مدارس مورد نیاز اقصی نقاط کشور ایفا نموده است.
دکتر ناصر قفلی رئیس جامعه خیرین مدرسه ساز کشور که خود یکی از این خیرین مدرسه‌ساز هست و به عنوان یکی از پایه گذاران و اعضای کلیدی این جامعه محسوب می گردد، بهانه گفت و گوی این بار دانه هستند که در ادامه شاهد آن می باشید.

دکتر قفلی چگونه دست سرنوشت، مسیر زندگی شما را به اینجا رساند؟
باید بگویم از قدیم، اکثر فعالیت‌هایی که در فرهنگ ما ایرانیان صورت گرفته، بر اصل کمک کردن و کار خیر‌ متکی است. فعالیت‌های متعددی از جمله رسیدگی به امور اموات، ساخت نانوایی، ساخت حمام، جاده سازی و… شامل می‌گردد. پدربزرگ مادرم و همینطور شخص پدرم هم در امور خیر فعالیت داشتند.
برادر بزرگترم در یادآوری خاطره‌ای می‌گفت: همراه پدر از جلوی یک مدرسه که توسط یک خیر ساخته شده بود عبور کردیم و پدر آرزو کرده بود، ای کاش روزی از لحاظ مالی توانایی داشته باشد که بتواند مدرسه بسازد. متأسفانه ایشان در سن ۵۹ سالگی فوت کردند و این آرزویشان محقق نشد.
در سال ۱۳۷۰ بود که تصمیم به ساختن یک بیمارستان گرفتم؛ بعد از آن با برادر بزرگترم مشورت کردم که پیشنهاد تأسیس مدرسه را داشت و من هم تصمیم گرفتم مدرسه بسازم.
در آن زمان به دلیل رشد جمعیت در منطقه قاسم‌آباد مشهد، کمبود مدرسه به شدت احساس می‌شد و دانش‌آموزان از زیرزمین و فضاهای نامناسب به عنوان مدرسه استفاده می‌کردند.
در منطقۀ الهیه و قاسم‌آباد از کنار یک میدان به نام مادر عبور کردیم، تصمیم گرفتم نخستین مدرسه ای را که در حال ساخت آن بودم به نام مادرم (بی‌بی سلطنت قفلی) تاسیس کنم.
بعد از آن برای آرامش و شادی روح پدرم مدرسه ای را هم به نام ایشان (عبدالحسین قفلی) ساختیم. بعد هم مدارس زیادی را به نام های مختلف ( برادران قفلی، خاندان قفلی، بانوان قفلی و…) ساختیم که در این بین دو باب مدرسه برای بچه‌های اوتیسم نیز قرار دارد.
همچنین در جریان ساماندهی مناطق روستایی، در منطقه سر بیشه ۶۱ باب مدرسه روستایی ساخته شده که ۶ باب آنها توسط قفلی ها برپا شده است.
آقای حاجی بابایی وزیر آموزش و پرورش وقت، که با هم سفری به بیرجند هم داشتیم و خاطره جالبی از آن سفر برایم ماندگار شده، به ما توصیه کرد که در سطح کشور مدرسه بسازیم.
اما خب برای تحقق این موضوع، ما نیاز به مشارکت دولت داشتیم؛ که موفق به کسب توافقاتی در امر مدرسه سازی با دولت هم شدیم.
طبق تفاهم‌نامه‌ای که با آموزش و پرورش امضا کردیم، تعیین محل ساخت و تعداد کلاس‌ها بر عهده آموزش و پرورش، فونداسیون و اسکلت‌بندی  و پوشش سقف توسط سازمان نوسازی مدارس و نازک کاری توسط خیرین انجام گیرد.
بالاخره اسباب رسیدن به هدف مهیا شد. در شرایط آن زمان به طور مثال هزینه ساخت یک مدرسه دو کلاسه توسط خیرین ۲.۵۰۰.۰۰۰ تومان، ۴ کلاسه ۵ میلیون بود و شرایط بسیار خوبی را داشتیم و تعداد این کلاس های درس ساخته شده توسط خیرین بسیار مناسب بود، مثلا یکی از دوستان بودن که به من ۲۵ میلیون تومان دادند و ما برایشان ۱۰ مدرسه دو کلاسه ساختیم، الان هم طبق آخرین گزارشی که داریم حدود ۲۰۰ هزار کلاس درس توسط خیرین مدرسه ساز در سراسر کشور ساخته شده است. اما واقعا شرم آور است بگویم الان هزینه ساخت هر کلاس چقدر شده!
به طور میانگین هزینه هر کلاس اکنون برای خَیّر ۱ میلیارد تومان شده. البته مدارس روستایی ارزان تر تمام می شود.
و الان با وضع فعلی پیشنهاد جامعه خیرین این هست که مدارس را با متد “سبک سازی” بسازیم.
سبک سازی، هم ارزان تمام می شود و هم سریع ساخته می شود.
اگر بخواهیم مدرسه ای را به روش سنتی و متداول بسازیم معمولا ۱ تا ۲ سال زمان می برد و خب هزینه اش را هم که گفتم، اما در روش سبک سازی کاهش مناسبی را شاهد هستیم.
در نقاط مختلف مثل چین و ترکیه هم این روند را اجرا میکنند، حتی در مقوله ساخت بیمارستان.
خوشبختانه من از دفتر فنی سازمان نوسازی مدارس تایید گرفتم که تا ۲ و ۳ طبقه، مدرسه ۵،۶ کلاسه را که می توانیم با این روش سبک سازی بسازیم. البته این را بدانید در این روش استحکام سازه را معادل استحکام سازه های آجری در نظر می گیریم که دارای استحکام کمی نباشد.
من با توجه به گرانی میلگرد، سیمان، آجر، دستمزد کارگر و… پیشنهاد میکنم تمام کسانی که قصد دارند مدارس ۵،۶ کلاسه بسازند از این تکنولوژی سبک سازی استفاده کنند.
من همین چند وقت پیش در بینالود مشهد بودم برای بررسی پروژه ساخت مدرسه ای که پسر برادرم در آن مشارکت داشت، در آنجا از پیمانکار پرسیدم هزینه ساخت مدرسه چه قدر تمام می شود؟ پاسخ داد، متری ۱۲ میلیون تومان! ببینید این موضوع بسیار بد است، چرا که یکسال پیش متری ۶ میلیون تومان بود.
برای همین من پیشنهاد میکنم به سمت سبک سازی برویم و خوشبختانه اکنون حدود ۲۰ تا ۳۰ شرکت که دارای تاییده های لازم از سازمان نوسازی مدارس در این خصوص هستند در سطح کشور وجود دارد.
راه دیگری هم که میتواند باعث کاهش هزینه برای مدرسه سازی برای یک خَیّر باشد، همکاری با چند نفر دیگر است، بطوریکه ما در همین تهران مدرسه ای را داشتیم که با همکاری ۲۸۰ خَیّر ساخته شده است.

ساخت مدرسه به صورت مشارکتی قبلا هم انجام گرفته یا اینکه روشی نو در این زمینه است؟
قبلا هزینه ساخت مدرسه زیاد نبود و هر خیری به تنهایی می‌توانست یک باب مدرسه بسازد. اما اکنون متاسفانه هزینه ها به قدری بالا رفته که کار را برای خیرین دشوار کرده، برای همین هم در این روش چند خیر با همدیگر هزینه ساخت مدرسه را تامین می کنند. هدف از اجرای این طرح به جز خیرین حال حاضر، تشویق و ترغیب عموم مردم جامعه به کمک در ساخت مدرسه است.

نحو نام‌گذاری مدارس به چه صورت است؟
بنده و برادرانم ۵۰ باب مدرسه به نام امام رضا(ع)، زینب کبری(س)، فاطمه(س)، معصومه(س) و… در اقصی نقاط کشور ساخته‌ایم. بعضاً به نام اعضای خانواده، پدر، مادر، برادر، همسر، خواهر خودمان نیز ساخته‌ایم. هدف ما از نام‌گذاری مدارس به نام خانواده، تشویق مردم به کمک‌رسانی در ساخت مدارس است.
پیشنهاد من به جامعۀ خیرین این است که در جهت اشاعۀ فرهنگ مدرسه‌سازی، اعضای خانواده خودشان را به این کار تشویق کنند. با هر مبلغی که در حد توان دارند شروع کنند. فرزندانشان را با فرهنگ مدرسه‌یاری و مدرسه‌سازی آشنا کنند. در خانوادۀ ما دو تن از نتیجه‌های بنده  ( پنج ساله و هجده ماهه) را به عنوان کوچک‌ترین اعضای خیرین مدرسه‌ساز معرفی و برایشان جشن برگزار کردیم. هدف این است که از کودکی با این فرهنگ رشد کنند و بتواند در این راه پیشرفت کنند.

چه تعداد کسری و کمبود مدارس در سطح کشور وجود دارد؟
دانش‌آموزان ما حدود ۱۶ میلیون نفر می‌باشند که از این جمعیت، حدود ۱میلیون نفر از مهاجرین افغانستانی می‌باشند. تعداد کسری کلاس درس مورد نیاز این دانش‌آموزان، حدود ۲۵۰۰ مدرسه است که هزینه ساخت آن حدود ۲۵ هزار میلیارد تومان می‌شود.
ما الان ۵ هزار میلیارد تومان پول لازم داریم برای مدارسی که خیرین سهم خودشون رو پرداخت کردند، اما دولت هنوز نتوانسته این موارد را تکمیل کند که الان در حال تصویب بودجه ای برای این موضوع در مجلس هستند.
و امیدواریم که این بودجه نقد باشد و اوراق نباشد.
مبلغ آورده خیرین در سال گذشته(۱۴۰۰) ۴ هزار میلیارد تومان و در سال جاری(۱۴۰۱) ۸ هزار میلیارد تومان بوده است. پیشنهاد بنده به جناب وزیر آموزش و پرورش (یونس نوری)، تخصیص بودجه نقدی به مبلغ ۱۰ هزار میلیارد تومان بود. ایشان  قول داده‌اند حدود ۱۵ هزار میلیارد تومان اختصاص بدهند. امیدوارم این بودجه را به صورت وجه نقد بپردازند و مانند برخی اوقات که به صورت اوراق این پرداختی صورت می گرفت، انجام نشود، چرا که اوراق سه ساله حدود ۵۰ درصد افت ارزش پیدا می کنند و به همین علت پیمانکاران هم حاضر به همکاری نیستند و البته اوراق باعث افزایش قیمت مصالح نیز می شود.

وضعیت سرمایه اجتماعی جامعه خیرین در حال حاضر چگونه است؟ آیا میزان مشارکت‌ها تغییر کرده؟
علیرغم اوضاع نامناسب اقتصادی، میزان آورده خیرین و مشارکت آنها در سال ۱۴۰۱، دو برابر شده است. به عنوان مثال میزان آورده خیرین استان اصفهان در سال گذشته(۱۴۰۰) ۳۰۰ میلیارد تومان و در سال جاری ۱،۵۵۰ میلیارد تومان بوده است (یعنی ۵۰۰ درصد افزایش). بنده در ابتدای امر و با توجه به اوضاع نامناسب قیمت‌ها در سال جاری(۱۴۰۱) نگران کاهش میزان آورده خیرین بودم. اما طی جلساتی که با خیرین در استان ها داشتیم با افزایش آورده‌های ۷۰%، ۱۰۰% و ۲۰۰% روبه‌رو شدیم.
اما نکته ای که در این میان است علیرغم افزایش مبلغ آورده‌ها، به علت افزایش قیمت‌ها مقدار ساخت و ساز افزایشی نداشته است.

نهاد مشابهی، هم راستا با جامعۀ خیرین فعالیت می‌کند؟
وزارت بهداشت در سطح کشور فعالیت‌های زیادی در زمینۀ ساخت بیمارستان انجام می‌دهد.
اینکه می‌پرسید آیا نهادی موازی با جامعه خیرین مدرسه‌ساز فعالیت دارد؟ باید بگویم خیر. ما از ارگان‌های مختلف خَیّر داریم. (بنیاد برکت، بنیاد علوی، بنیاد مستضعفان، بانک‌ها ) در این زمینه فعالیت‌های بسیار خوبی صورت می دهند، حتی نهادهای خصوصی هم وجود دارند که در جهت مسئولیت اجتماعی‌شان این فعالیت‌ها را انجام می‌دهند، اما هیچ کدام به صورت یک نهاد موازی با جامعه اقدام به این امر نمی کند.

خیرین مدرسه‌ساز بعد از ساخت مدارس، در امور مربوط به مدرسه نظارت می‌کنند؟
خیرین می‌توانند  عضو هیأت امنای مدرسه باشند. کارگروه (کمیسیون) مدرسه‌یاری به عنوان زیر مجموعه جامعۀ خیرین مدرسه‌ساز در زمینۀ کمک به دانش‌آموزان، برطرف‌کردن کمبودهای مدرسه در زمینه استخدام معلم، تجهیز آزمایشگاه و… فعالیت می‌کند. مدرسه‌یاری یکی از ارکان اساسی مدرسه‌سازی می‌باشد.

آغاز فعالیت کارگروه مدرسه یاری چه زمانی بوده است؟
این کارگروه فعالیت خود را از حدود یک‌سال پیش، آغاز کرده است. در حال حاضر مدیر این کارگروه دکتر نوید اطهر می‌باشند. نهادهای مختلفی در زمینه مدرسه‌یاری فعالیت می‌کنند. به عنوان نمونه پذیرفتن کودکان کار و خیابانی در مدرسه خیریه‌ساز، تأسیس مدارس شبانه‌روزی از دیگر فعالیت‌های این کار گروه می‌باشد. در ابتدای کار دو نفر عضو داشت، در حال حاضر بیست نفر در یک مکان گرد هم آمده و با عشق و علاقه فعالیت می‌کنند. در زمینه تأمین امکانات ورزشی، کتاب‌ و کتاب خوانی و… فعال هستند.

از نظر میزان آورده چه تفاوتی بین مدرسه‌سازی و مدرسه‌یاری وجود دارد؟
افرادی که آورده بیشتری دارند، مدرسه‌سازی می‌کنند و  افرادی که سرمایه کمتری دارند، یاری‌رسان مدرسه به شمار می‌آیند. جامعۀ خیرین مدرسه‌ساز  ۴۳۲ زیر مجموعه دارد. کمک‌های خیرین به این زیر مجموعه‌ها اهدا می‌شود. خرید اقلامی مانند کفش، لباس، کیف و…

آیا از فعالیت‌های مدرسه یاری گزارشی در دست دارید؟
فعلا در مرحله گردآوری اطلاعات هستیم، تا کنون توانسته‌ایم ارگانها و نهادهای ذی‌ربط زیادی را با خودمان همراه کنیم .

لطفا اگر نکته‌ای مدنظرتان هست، بفرمایید.
از دید من باید مهارت‌های مختلف را به دانش‌آموزان آموزش دهیم تا توانمند شوند و چه بهتر اگر از کودکی در فرزندانمان نهادینه شود و مهارت‌های مرتبط با منطقه‌ای که در آن زندگی می‌کنند را یاد بگیرند. به عنوان مثال در جنوب ( کشتی‌سازی، ماهی‌گیری، توربافی، پرورش میگو و…)  تا بتوانند در دوره‌های کوتاه‌مدت مشغول به کار شوند.
می توانند وام بگیرند، درآمد داشته باشند، تشکیل خانواده بدهند و موفق باشند.‌
در مرحله بعد باید کنار هر کارخانه هنرستان مرتبط با آن را بسازیم. بعد از توانمند شدن به راحتی جذب بازار کار می‌شوند و می‌توانند در شهرک‌های صنعتی دوره کارآموزی را بگذرانند.
دولت باید کارخانه‌ها را ملزم به این کند که متخصص مرتبط با فعالیت‌های خود داشته باشند. این امری رایج است که در سراسر دنیا مورد توجه و پیاده‌سازی قرار گرفته است.